ಎರಡು ಸಂಕ್ರಾಂತಿಗಳೂ, ಗಂಗಾಧರೇಶ್ವರನ ಗವಿಯೂ

ದಿನಾಂಕ ಡಿಸೆಂಬರ್ 22. ಇಂದಿನಿಂದ ಸೂರ್ಯನು ದಕ್ಷಿಣದಿಂದ ಉತ್ತರಕ್ಕೆ ಚಲಿಸುತ್ತಾನೆ. ಹಾಗೆಂದರೇನು, ಅಂತ ಕೇಳಿದಿರಾ?

ಎರಡು ಸಂಕ್ರಾಂತಿಗಳು

ನಮಗೆ ಭೂಮಿಯ ಮೇಲೆ ಭಾಸವಾಗುವಂತೆ ಸೂರ್ಯನು ನಮ್ಮ ಸುತ್ತಲೂ ಕ್ರಾಂತಿವೃತ್ತದ ಮೇಲೆ ಒಂದು ಪರಿಭ್ರಮಣೆಯನ್ನು ಸುಮಾರು 365 ದಿನಗಳಲ್ಲಿ ಮುಗಿಸುತ್ತಾನೆ ಅಲ್ವಾ? ಈ ವಾರ್ಷಿಕ ಚಲನೆಗೆ ಎರಡು ಸ್ಪಷ್ಟವಾದ ಹಂತಗಳಿವೆ. ಒಂದು, ಡಿಸೆಂಬರ್ 22ರಿಂದ ಜೂನ್ 21ರವರೆಗಿನ ಸೂರ್ಯನ ಉತ್ತರಾಭಿಮುಖ ಚಲನೆ. ಇದು ನಮಗೆ ಚಳಿಗಾಲ ಮುಗಿದು ಮುಂಬರುವ ಬೇಸಗೆಯ ಮುನ್ಸೂಚನೆ. ಎರಡನೆಯದು ಜೂನ್ 21ರಿಂದ ಡಿಸೆಂಬರ್ 22ರವರೆಗಿನ ದಕ್ಷಿಣಾಭಿಮುಖ ಚಲನೆ. ಬೇಸಿಗೆ ಮುಗಿದು ಮುಂಬರುವ ಚಳಿಗಾಲದ ಮುನ್ಸೂಚನೆ. ಈ ರೀತಿ ಸೂರ್ಯನ ಚಲನೆ ಪಲ್ಲಟವಾಗುವ ದಿವಸಗಳಾದ, ಡಿಸೆಂಬರ್ 22 ಅನ್ನು ಉತ್ತರಾಯನಾರಂಭ ದಿವಸ ಅಥವಾ ಮಕರ ಸಂಕ್ರಾಂತಿ (winter solstice) ಮತ್ತು ಜೂನ್ 21 ಅನ್ನು ದಕ್ಷಿಣಾಯನಾರಂಭ ದಿವಸ ಅಥವಾ ಕರ್ಕಾಟಕ ಸಂಕ್ರಾಂತಿ (summer solstice) ಎಂತಲೂ ಕರೆಯುತ್ತೇವೆ. ಸೂರ್ಯನನ್ನು ಪರಿಭ್ರಮಿಸುತ್ತಿರುವ ನಮ್ಮ ಭೂಮಿಯ ಅಕ್ಷವು ಕಕ್ಷಾತಲಕ್ಕೆ 23.5 ಡಿಗ್ರಿಯಷ್ಟು ಬಾಗಿಕೊಂಡಿರುವುದೇ ಈ ದೃಗ್ಗೋಚರ ಚಲನೆಗೆ ಕಾರಣ.

ಇಂದಿಗೂ ವಾಡಿಕೆಯಲ್ಲಿ ಜನವರಿ 14 ಅನ್ನು ನಾವು ಉತ್ತರಾಯನ ಪುಣ್ಯಕಾಲದ ಆರಂಭ ಎಂದು ಆಚರಿಸುತ್ತೇವಾದರೂ, ವಾಸ್ತವಿಕವಾಗಿ ಆಕಾಶಘಟನೆಯ ಆಧಾರದಲ್ಲಿ ಇದು ಡಿಸೆಂಬರ್ 22ರಂದೇ ಪ್ರಾರಂಭವಾಗಿರುತ್ತದೆ.

ಪೂರ್ವಜರ ಖಗೋಳ ಜ್ಞಾನ ನಮ್ಮ ಪೂರ್ವಜರು ಈ ಪೃಥ್ವಿ, ಸೂರ್ಯ, ಚಂದ್ರರ ಚಲನೆ ಮತ್ತು ಆಕಾಶ ಘಟನೆಗಳನ್ನು ಕರಾರುವಾಕ್ಕಾಗಿ ಗುರುತಿಸಿ ಅವುಗಳನ್ನು ತಮ್ಮ ಜೀವನದ ವಿವಿಧ ಚಟುವಟಿಕೆಗಳ ಭಾಗವಾಗಿಸಿಕೊಂಡಿದ್ದರು. ಈ ಜ್ಞಾನದ ದ್ಯೋತಕವಾಗಿ ವಿಶ್ವದಾದ್ಯಂತ ಹಲವಾರು ದೇವಾಲಯಗಳು ಹಾಗೂ ಸ್ಮಾರಕಗಳನ್ನು ನಿರ್ಮಿಸಿದ್ದಾರೆ. ಸೂರ್ಯಮಜ್ಜನ ನಮ್ಮ ಪ್ರಾಚೀನ ಶಿಲ್ಪಿಗಳಲ್ಲಿದ್ದ ಕಲಾತ್ಮಕ ಸೃಜನಶೀಲತೆ ಹಾಗೂ ಪೂರ್ವಜರ ಖಗೋಳ ವಿಜ್ಞಾನ ಕ್ಷೇತ್ರದಲ್ಲಿನ ಉನ್ನತ ಜ್ಞಾನಕ್ಕೆ ಉದಾಹರಣೆಯಾಗಿರುವ, ಬೆಂಗಳೂರಿನ ಹೃದಯ ಭಾಗದಲ್ಲಿರುವ, ಗವಿಪುರಂನ ಗವಿ ಗಂಗಾಧರೇಶ್ವರ ದೇವಾಲಯವನ್ನು ನೀವು ದರ್ಶಿಸಬಹುದು. ಪ್ರತಿವರ್ಷ ಮಕರಸಂಕ್ರಾಂತಿಯಂದು ಅಸ್ತಮಾನದ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ಸೂರ್ಯನ ಕಿರಣಗಳು ಗವಿಯ ಒಳಬಂದು ಲಿಂಗದ ಮುಂದಿರುವ ನಂದಿಯ ಕೊಂಬುಗಳ ಮಧ್ಯಭಾಗದಿಂದ ನುಸುಳಿ, ಶಿವಲಿಂಗದ ಮೇಲೆ ಸುಮಾರು 15 ನಿಮಿಷಗಳ ಕಾಲ ಬೀಳುವ ಮೂಲಕ ಶಿವನಿಗೆ ನೈಸರ್ಗಿಕವಾಗಿ ಸೂರ್ಯಾಭಿಷೇಕವನ್ನು ಮಾಡುವ ಅದ್ಭುತ ಕೌತುಕ ನಡೆಯುತ್ತದೆ. ಈ ವಾರ್ಷಿಕ ಅಲ್ಪಕಾಲಿಕ ವಿದ್ಯಮಾನವನ್ನು ಸೂರ್ಯಮಜ್ಜನ ಎಂದು ಕರೆಯಲಾಗುತ್ತಿದೆ.

ಗವಿಯ ಗಂಗಾಧರೇಶ್ವರ

ಸಾವಿರಾರು ವರ್ಷಗಳ ಐತಿಹ್ಯವಿರುವ ನೈಸರ್ಗಿಕವಾದ ಈ ಏಕಶಿಲಾ ಗುಹೆಯಲ್ಲಿ ಸಪ್ತರ್ಷಿಗಳಲ್ಲಿ ಒಬ್ಬರಾದ ಗೌತಮರು ತಪಸ್ಸು ಮಾಡುತ್ತಿದ್ದರು ಎಂದು ನಂಬಲಾಗಿದ್ದು, ಇದನ್ನು ಗೌತಮ ಕ್ಷೇತ್ರ ಎಂದು ಕರೆಯುತ್ತಾರೆ. ಮುಂದೆ 16ನೇ ಶತಮಾನದಲ್ಲಿ ಕೆಂಪೇಗೌಡರು ದೇಗುಲವನ್ನು ಪುನರುತ್ಥಾನಗೊಳಿಸಿದ್ದಾರೆ.

ಹೊರಗಿನ ಗೋಡೆಗಳ ಆಚೆಗೆ ನಮ್ಮನ್ನ ಅಷ್ಟಾಗಿ ಗಮನ ಸೆಳೆಯದ ಈ ಶಿವಾಲಯವು ನೈರುತ್ಯಕ್ಕೆ ಮುಖ ಮಾಡಿರುವುದು ಅಪರೂಪವಾಗಿದೆ. ದೇಗುಲದ ಆವರಣಕ್ಕೆ ಕಾಲಿಟ್ಟಕೂಡಲೇ ಮುಂಭಾಗದಲ್ಲಿ ಸೂರ್ಯಪಾನ ಮತ್ತು ಚಂದ್ರಪಾನ ಎಂಬ ಎರಡು ಕಣ್ಮನ ಸೆಳೆಯುವ ಏಕಶಿಲೆಯ ಸ್ತಂಭಗಳು ನಿಂತಿವೆ. ದೈತ್ಯ ಕಲ್ಲಿನ ಲಾಲಿಪಾಪ್ ಗಳಂತೆ ಕಾಣುವ ಇವುಗಳ ಚಪ್ಪಟೆ ಭಾಗ 6 ಅಡಿ ವ್ಯಾಸವಿದ್ದು, ಅದರ ಕೆಳಗೆ ನಂದಿಯನ್ನು ಕೆತ್ತಲಾಗಿದೆ. ಈ ಎರಡು ಸ್ತಂಭಗಳು ಪರಸ್ಪರ ಲಂಬಕೋನದಲ್ಲಿದ್ದು, ಇವುಗಳ ನಡುವೆ ಹಿತ್ತಾಳೆ ಧ್ವಜಸ್ತಂಭ ಹಾಗೂ ನಂದಿಯ ಸಣ್ಣ ಮಂಟಪವಿದೆ. ಅದೂ ಅಲ್ಲದೆ ಶಿವನ ಪ್ರತಿಮಾ ಶಾಸ್ತ್ರಕ್ಕೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದ ತ್ರಿಶೂಲ ಮತ್ತು ಡಮರು ಕೂಡ ಇದೆ. ಇಲ್ಲಿಂದ ಗುಹೆಗೆ ಹೋಗುವ ಹೊರಮಂಟಪವು ವಿಜಯನಗರ ಶೈಲಿಯ ಕಂಬಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿದ್ದು, ಗುಹೆಯ ಪ್ರವೇಶದ್ವಾರದಲ್ಲಿ ಶಿವನ ದ್ವಾರಪಾಲಕರ ಪ್ರತಿಮೆಗಳಿವೆ. ಕೆಲವು ಮೆಟ್ಟಿಲುಗಳನ್ನು ಇಳಿದು ಕೆಳಕ್ಕೆ ಹೋದರೆ, ಸುಮಾರು ಆರು ಅಡಿ ಎತ್ತರದ ಗುಹೆಗೆ ಪ್ರವೇಶಿಸುತ್ತೀರಿ. ಗರ್ಭಗುಡಿಯ ಕಡೆಗೆ ಎತ್ತರವು ಮತ್ತಷ್ಟು ಕಡಿದಾಗುತ್ತದೆ. ತಲೆ ಜೋಪಾನ. ಗರ್ಭಗುಡಿಯಲ್ಲಿರುವ ಸುಮಾರು ಎರಡು ಅಡಿ ಎತ್ತರದ ಶಿವಲಿಂಗವನ್ನು ದರ್ಶನ ಮಾಡಿ, ಪಕ್ಕದಲ್ಲಿ ಸದಾ ಒಂದು ಝರಿ ಹರಿಯುತ್ತಿರುವುದನ್ನು ಗಮನಿಸಿದಾಗ ನಿಮಗೆ ಗವಿಗಂಗಾಧರೇಶ್ವರ ಎಂಬುದು ಅನ್ವರ್ಥನಾಮ ಅನ್ನಿಸದೇ ಇರಲಾರದು.

ಈ ಗುಹಾಂತರ ದೇವಾಲಯದಲ್ಲಿ ಎರಡು ಸುರಂಗ ಮಾರ್ಗಗಳು ಇದ್ದು ಒಂದು ಕಾಶಿಗೂ ಮತ್ತೊಂದು ಶಿವಗಂಗೆಗೂ ತಲುಪುತ್ತದೆ ಎಂದು ನಂಬುತ್ತಾರೆ. ಗರ್ಭಗುಡಿಯ ಸುತ್ತ ಇರುವ ಎರಡು ಪ್ರದಕ್ಷಿಣಾಪಥಗಳಲ್ಲಿ ಗೌತಮರು, ಭಾರದ್ವಾಜರು, ಚಂಡಿಕೇಶ್ವರ, ಉಮಾಮಹೇಶ್ವರ, ದುರ್ಗೆ, ಸಪ್ತಮಾತೃಕೆಯರು, ದಕ್ಷಿಣಾಮೂರ್ತಿ, ಕಾಲಭೈರವ, ವೀರಭದ್ರ, ಲಕ್ಷ್ಮೀನಾರಾಯಣ, ಸೂರ್ಯ, ಚಂದ್ರ , ಅಯ್ಯಪ್ಪ, ಆಂಜನೇಯ ಮತ್ತು ನವಗ್ರಹ ಮೂರ್ತಿಗಳನ್ನು ಕಾಣುವಿರಿ. ವಿಶೇಷವಾಗಿ 2ತಲೆ, 7ಕೈಗಳು ಮತ್ತು 3ಕಾಲುಗಳುಳ್ಳ ಅಗ್ನಿಮೂರ್ತಿ ವಿಗ್ರಹವನ್ನು ನೋಡಬಹುದು.

ವಿಜ್ಞಾನಿಗಳ ಸಂಶೋಧನೆ ನಮ್ಮ ಬೆಂಗಳೂರಿನ ತಾರಾಲಯದ ವಿಜ್ಞಾನಿಗಳು ದೇವಾಲಯದ ಬಗ್ಗೆ ಸಂಶೋಧನೆ ನಡೆಸಿ ಹಲವು ವಿಶೇಷಗಳನ್ನು ಬೆಳಕಿಗೆ ತಂದಿದ್ದಾರೆ. ನಿಮಗೆ ಈ ದೇವಾಲಯದಲ್ಲಿ ಎರಡು ಕೌತುಕಮಯ ವಿಷಯಗಳಿವೆ ಎಂದು ಗೊತ್ತಾ? ಇಂದಿಗೂ ವಾಡಿಕೆಯಲ್ಲಿ ಉತ್ತರಾಯನ ಪುಣ್ಯಕಾಲ ಎಂದು ಆಚರಿಸುವ ಜನವರಿ 14ರ ಸೂರ್ಯಾಸ್ತಮಾನದಂದು ಜರುಗುವ ಗಂಗಾಧರೇಶ್ವರ ಲಿಂಗದ ಮೇಲಿನ ಸೂರ್ಯಮಜ್ಜನ ನಿಮಗೆ ತಿಳಿದಿದೆ. ಆಕಾಶ ಘಟನೆಯ ಆಧಾರದಲ್ಲಿ ಡಿಸೆಂಬರ್ 22ರಂದು ಪ್ರಾರಂಭವಾಗುವ ಮಕರಸಂಕ್ರಾಂತಿಯಂದೇ ಸೂರ್ಯನ ಬೆಳಕು ಗುಹೆಯ ಒಳಗಡೆ ಹೋಗುತಿದ್ದಿರಬಹುದು ಎಂದು 1792ರ ದೇವಾಲಯದ ವರ್ಣಚಿತ್ರವು ಸೂಚಿಸುತ್ತದೆ. ಆದರೆ ನಂತರದ ದೇವಾಲಯದ ಮುಂಭಾಗದ ನಿರ್ಮಾಣಗಳು ಮತ್ತು ನವೀಕರಣಗಳು, ಬಹುಶಃ ಸೂರ್ಯಮಜ್ಜನದ ಘಟನೆಯನ್ನು ಡಿಸೆಂಬರ್ 22ರಿಂದ ಜನವರಿ 14ಕ್ಕೆ ಮಾರ್ಪಡಿಸಿವೆ ಎಂದು ಪ್ರತಿಪಾದಿಸುತ್ತಾರೆ.

ವಿಜ್ಞಾನಿಗಳು ಸರಳ ಖಗೋಳ ವಿಜ್ಞಾನ ಲೆಕ್ಕಾಚಾರದ ಮೇಲೆ ಸೂರ್ಯಮಜ್ಜನವು ಪ್ರತಿವರ್ಷ 30ನೇ ನವೆಂಬರ್ ರಂದು ಪುನರಾವರ್ತನೆಯಾಗುತ್ತದೆ ಎಂದು ಪ್ರತಿಪಾದಿಸುತ್ತಾರೆ. ಆದರೆ ದೇವಾಲಯದ ಆಡಳಿತಾಧಿಕಾರಿಗಳು ಇದನ್ನು ಪ್ರಚುರಪಡಿಸಲು ಉತ್ಸುಕರಾಗಿಲ್ಲ. ಮತ್ತೊಂದು ಅಚ್ಚರಿ ಎಂದರೆ ಮಕರ ಸಂಕ್ರಾಂತಿ ಹಾಗೂ ಕರ್ಕಾಟಕ ಸಂಕ್ರಾಂತಿ ಎರಡನ್ನೂ ಗುರುತಿಸುವಂತೆ ನಿರ್ಮಿಸಿರುವ ವಿಶಿಷ್ಟವಾದ ವಿಜ್ಞಾನದ ಖಗೋಳ ದೇವಾಲಯ ಇದಾಗಿದೆ. ಇದಕ್ಕೆ ಆಧಾರವಾಗಿ ಹೊರಾಂಗಣ ದಲ್ಲಿರುವ ಸೂರ್ಯಪಾನ/ಚಂದ್ರಪಾನದ ಮೇಲೆ ಕಂಚಿನ ಧ್ವಜದ ನೆರಳು ಲಂಬವಾಗಿ ಹೊಂದಿಕೆಯಾಗುವುದು ಕರ್ಕಾಟಕ ಸಂಕ್ರಾಂತಿಯೆಂದೇ. ಹಾಗಾಗಿ ಮೂಲದಲ್ಲಿ ಕರ್ಕಾಟಕ ಸಂಕ್ರಾಂತಿಯನ್ನೂ ಗುರುತಿಸುತ್ತಿದ್ದ ಈ ದೇವಾಲಯದಲ್ಲಿ ಆ ಘಟನೆಯು ಈಗ ಸಂಪೂರ್ಣವಾಗಿ ಮರೆತು ಹೋಗಿದೆ.

ನಗರದ ಆಧುನಿಕತೆಯ ನಡುವೆ ಪ್ರಾಚೀನ ಜ್ಞಾನ ಸಂಪತ್ತನ್ನು ನೆನಪಿಸುತ್ತಾ, ಆಧ್ಯಾತ್ಮಿಕತೆ ಹಾಗೂ ವೈಚಾರಿಕತೆಯ ದ್ಯೋತಕವಾಗಿ ಗವಿಗಂಗಾಧರೇಶ್ವರನ ಆವಾಸಸ್ಥಾನ ನಮ್ಮನ್ನು ಕೈಬೀಸಿ ಕರೆಯುತ್ತಿದೆ.

Source: "Astronomical significance of the Gavi Gangadhareshwara temple in Bangalore", by P. Jayanth Vyasanakere, K Sudeesh and B S Shylaja